به گزارش پلاتو هنر، یازدهم فروردین 1403 محمد خراسانی‌زاده، مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد ایران در شصتمین بینال دوسالانه هنر ونیز به صورت رسمی حضور خواهد یافت، رویدادی که از دوم اردیبهشت 1403 آغاز و تا آذر ادامه دارد.
ایران در دوره پنجاه و نهم این دو سالانه ایران رویداد هنری حضور پیدا نکرد و از این بابت مورد انتقاد و البته تمجید گروه‌های مختلف هنری، فرهنگی و سیاسی قرار گرفت. این تصمیم برای عدم حضور در حالی گرفته شد که ایران، در دوره پنجاه و هشتم این رویداد با نمایش آثار سه هنرمند از جمله رضا لواسانی، علی میرعظیمی و سمیرا علیخان‌زاده حضور موفقی را تجربه کرده بود. به طوری که توجه هیئت ژوریِ این رویداد بین‌المللی و برخی از رسانه‌های خارجی را به خود جلب کرد و حتی عده‌ای ایران را شایسته دریافت شیر طلا می‌دانستند که البته هرگز اتفاق نیفتاد.
دوره پنجاه و نهم این رویداد هنر مصادف با تغییر دولت در ایران بود. هادی مظفری به‌عنوان مدیرکل هنرهای تجسمی دولت روحانی تا یک سال بعد از انتخاب رییسی در این حوزه باقی ماند و 11 اردیبهشت 1401 از سمت خود تودیع شد.
هادی مظفری از وضعیت خود در دولت جدید آگاهی نداشت و قطعا نمی‌توانست برنامه‌ریزی مشخصی برای حضور در بینال 1401 داشته باشد و از طرفی عبدالرضا سهرابی هم در سمت مدیرکل نبود و قطعا باید از یکسال قبل برای حضور در چنین رویداد هنری مهمی برنامه‌ریزی می‌کرد.
اما عدم حضور ایران در این رویداد هنری باعث نقد و تحلیل منتقدان و موافقان در این رابطه بود که باعث شد برای یکبار هم که شده حضور یا عدم حضور آثار هنرمندان هنرهای تجسمی کشورمان در این دوسالانه هنری مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و حداقل با دستورالعملی مشخص، در بینال ونیز که چیزی حدود 9 ماه طول می کشد، حضور یابند.
اتفاقی که در شصتمین دوره این رویداد رقم خورد و به نظر نگارنده دست‌آوردی مهم برای خراسانی‌زاده مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محسوب می‌شود.
البته نویسنده با اصل موضوع یعنی رویکرد مشخص و استفاده مطلوب برای پرداختن به هنری که دارای پیام خاصی همچون مسئله نسل‌کشی در غزه است، جهت حضور در رویدادهای هنری موافق است. اینکه عده‌ای موضوع غزه را برای هنرمندان ایرانی، مرتبط یا غیرمرتبط می‌دانند نقد و تحلیلش در این یادداشت ویژه جایگاهی ندارد. هرچند پرداختن به موضوع غزه و نسل‌کشی اسرائیل، در این دوره از برگزاری دو سالانه تنها مورد توجه ایران نبوده و بسیاری از هنرمندان خواستار حذف نام اسرائیل جهت حضور در این بینال شدهاند.
در فوریه 2024، هزاران هنرمند و کارمند فرهنگی، از جمله جسی دارلینگ، جوآنا پیوتروسکا، نان گلدین، مایکل راکوویتز و لیلا سانسور، طوماری را امضا کردند که در آن خواستار حذف اسرائیل از دوسالانه ونیز به دلیل عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه شدند.
البته دوسالانه اعلام کرد هیچ طومار یا فراخوانی برای حذف کشورهایی که توسط ایتالیا به رسمیت شناخته شده اند را در نظر نخواهد گرفت.
جنارو سانگولیانو وزیر فرهنگ ایتالیا گفت: «اسرائیل نه تنها حق ابراز هنر خود را دارد، بلکه موظف است دقیقاً در چنین زمانی که مورد ضرب و شتم بی‌رحمانه قرار گرفته است، به مردم خود شهامت دهد. دوسالانه هنر ونیز، همیشه فضای آزادی، رویارویی و گفت‌وگو خواهد بود و نه فضای سانسور و عدم تحمل.»
پس با همه این تفاسیر تصمیم ایران در این برهه کنونی برای نمایش نسل‌کشی در غزه، کار اشتباهی نیست، زیرا بسیاری از هنرمندان آزاده جهان از آنچه در غزه سپری می‌شود غمگین و افسرده هستند و این رفتار حمایتی ایران را درک می‌کنند.
دوسالانه ونیز یک نمایشگاه فرهنگی بین‌المللی است که هر ساله در ونیز ایتالیا توسط بنیاد بینال، میزبانی می‌شود. این دوسالانه از سال 1895 هر ساله برگزار می شود که از آن بعنوان قدیمی ترین رویداد هنری جهان یاد می کنند.
در 19 آوریل 1893، شورای شهر ونیز مجوزی برای برپایی نمایشگاه دوسالانه هنر ایتالیایی (Esposizione biennale artistica nazionale) را به مناسبت، جشن سالگرد ازدواج پادشاه اومبرتو اول و مارگریتا دی ساووا صادر کرد.
یک سال بعد، شورا مجوز دعوت و رزرو بخشی از نمایشگاه برای هنرمندان خارجی را بعد از پذیرش آثار هنرمندان خارجی، توسط هیئت داوران صادر کرد. در 15 ژانویه 2004، بینال به یک بنیاد تبدیل شد.
نمایشگاه اصلی که در کاستلو، در سالن‌های باغ‌های آرسناله و دوسالانه برگزار می‌شود، متناوباً بین هنر و معماری جابجا می‌شود به همین دلیل آن را دوسالانه می‌نامند. نمایشگاه دوسالانه هنر ونیز در سال‌های زوج میلادی و سال‌های فرد شمسی برگزار می‌شود.
البته رویدادهای دیگری هم توسط بنیاد بینال میزبانی می شود که عبارتند از تئاتر، موسیقی و رقص و جشنواره فیلم، که در ذیل به آن ها اشاره‌ای خواهیم کرد.
- نمایشگاه بین‌المللی هنر از سال 1895 تا سال 2019 در سال‌های فرد میلادی برگزار شده است. به دلیل همه‌گیری کرونا، این رویداد از سال 2022 تا کنون در سال‌های زوج برگزار گردیده است.
- نمایشگاه بین‌المللی معماری که از سال 1980 آغاز و تا سال 2018 در سال‌های زوج برگزار شده است و به همان دلیلی که در بالا ذکر شد از سال 2021 تا کنون در سال‌های فرد برگزار می‌شود.
- جشنواره بین‌الملل موسیقی معاصر به صورت سالانه از سال 1930 تا کنون در ماههای سپتامبر و اکتبر برگزار می‌شود.
- جشنواره بین‌المللی تئاتر نیز به صورت سالانه از 1934 تا کنون در ماههای ژوئیه/اوت برگزار می‌شود.
- جشنواره فیلم ونیز هر ساله از سال 1932 در ماههای اوت/سپتامبر میزبان سینماگران است.
دوسالانه هنر
دوسالانه هنر (La Biennale d’Arte di Venezia) یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نمایشگاه‌های هنرهای تجسمی معاصر جهان است. فضای نمایشگاهی آن بیش از 7000 متر مربع وسعت دارد و هنرمندان بیش از 75 کشور در آن حضور پیدا کرده و غرفه‌های ملی دارند.
زمانی که دوسالانه ونیز در سال 1895 تأسیس شد، یکی از اهداف اصلی آن ایجاد بازاری جدید برای هنر معاصر بود. بین سال‌های 1942 و 1968 یک دفتر فروش به هنرمندان در یافتن مشتریان و فروش آثارشان کمک می‌کرد.
فروش تا سال 1968، زمانی که ممنوعیت فروش به اجرا درآمد، جزء ذاتی دوسالانه باقی ماند.
از سال 1968 فروش مستقیم آثار ممنوع اعلام شد زیرا خود دوسالانه فاقد بودجه لازم برای تولید، ارسال و نصب این آثار در مقیاس بزرگ بود. بنابراین، مشارکت مالی دلالان به طور گسترده امری ضروری تلقی می شد. بودجه برگزاری این رویداد هنری در سال 2022 چیزی حدود 19 میلیون دلار اعلام شده است.
دوسالانه ونیز از اولین دوره در سال 1895 به هنرمندان شرکت‌کننده در این نمایشگاه جوایزی اعطا کرده است. جوایز بزرگ در سال 1938 تأسیس شد و تا سال 1968 ادامه داشت تا اینکه به دلیل جنبش اعتراضی لغو شد. جوایز دوباره در سال 1986 احیا گردید. انتخاب ها توسط هیئت بینال دی ونزیا به پیشنهاد سرپرست نمایشگاه بین المللی انجام می‌شود.
همچنین به توصیه سرپرست، دوسالانه پنج عضو هیئت داوران بین‌المللی خود را معرفی می‌کند که وظیفه اهدای جوایز به غرفه‌های ملی را بر عهده دارند.
هیئت داوران این رویداد جایزه شیر طلایی را به بهترین مشارکت ملی، بهترین شرکت‌کننده در نمایشگاه بین‌المللی و شیر نقره‌ای را برای شرکت‌کننده جوان آینده‌دار در نمایشگاه اهدا خواهند کرد.
محمد زارع