«آوینیون، شهری که در آن به مدت یکماه تئاتر فرمانرواست»
این جمله از «الیویه پی» است. مدیر کنونی جشنواره آوینیون، یکی از مهم‌ترین دورهمی‌های تئاتری‌های جهان که هر ساله در ماه ژوئیه برگزار می‌شود.
جشنواره‌ای که توسط «ژان ویلار» کارگردان فرانسوی در سال 1947 ابداع شد و تا امروز ادامه یافت.
ویلار در مصاحبه‌ای گفته: «ماجرا خیلی ساده است، یک مرد و یک شهر با هم ملاقات کردند به هم علاقه‌مند شدند با هم ازدواج کردند و فرزندی به نام فستیوال به دنیا آوردند.»
اما چگونه شد که شهری کوچک، واقع در جنوب شرقی فرانسه و با جمعیتی در حدود سیصد هزار نفر توانست تبدیل به یکی از نام‌های پر اعتبار هنر جهان شود؟
تئاتر زبانی جهانی
می‌توان به موضوع مورد بحث اینگونه اشاره کرد که ژان ویلار با دغدغه‌هایی که داشت و شهر آوینیون با پتانسیل‌هایش مکمل همدیگر شدند و نتیجه آن شد، فستیوال مشهور آوینیون.
اما شروع ماجرا از این قرار بود که «ژان رنه» و «کریستین زرووس» هنرمندان فرانسوی زمانی که مشغول برپایی نمایشگاهی با آثار نقاشی و مجسمه در یکی از تالارهای کاخ پاپ بودند (بنایی گوتیک متعلق به قرون وسطی که تا به امروز محل اجرای نمایش‌های آوینیون است) به ژان ویلار پیشنهاد اجرای نمایش در کنار خود را می‌دهند تا نمایشگاهشان رنگ و بویی هنری‌تر داشته باشد.
آن زمان ویلار کارگردانی بود که قبل‌تر با اجرای نمایش «قتل در کلیسا» نوشته «تی اس الیوت» در پاریس به شهرت رسیده بود. کارگردانی که فضای فرهنگی و اجتماعی فرانسه او را آزرده خاطر می‌کرد. زمانی که هنر صرفا برای طبقه ثروتمندان و اشراف زادگان بود.
او خود اینگونه می‌گفت که هدفش ساخت تئاتر پرولتاریا (کارگری) نیست، اما به دنبال تئاتری است مردمی. در واقع او معقتد بود که در لحظه رویارویی با تئاتر؛ طبقات اجتماعی و تقسیم بندی‌های مدرن و تمامی غالب‌هایی که در آن مردم را دسته بندی می‌کنند به کل از بین رفته و فقط یک هویت «انسان» باقی می‌ماند، انسان و تئاتر. این نوع نگاه به مخاطب فرهنگ را امری جهان شمول می‌پندارد، فارغ از تمامی غالب‌ها و مرزها، زبانی به وسعت تمامی انسان‌ها.
ویلار با نگاه منحصر به فرد خود اهدافی را دنبال می‌کرد همچون: بازگشت به تئاتر هنر جمعی، بیرون بردن تئاتر از سالن‌های اشرافی در بسته، آشتی دادن دوباره بین معماری و شعر نمایشی و نیز تمرکز زدایی از پاریس که موضوع داغ بین اندیشمندان و صاحب منصبان آن زمان فرانسه بود.
در کل باید گفت ژان ویلار همیشه نگاهی به تئاتر یونان باستان داشته و معتقد بود برای بازگشت هنر به صاحبان اصلی‌اش یعنی تمامی مردم، لازم است به آن دوران بازگردد. اما این بازگشت چگونه انجام شد؟
داستان این گونه پیش می‌رود: «ویلار به دعوت دوستانش به آوینیون می‌رود و بعد از دیدن مکان پیشنهادی اجرا که همان محوطه بدون سقف تالار کاخ پاپ هاست فورا پیشنهاد اجرای نمایش را می‌پذیرد. گویا او احساس می‌کرد این مکان پتانسیل رسیدن به تمام اهداف او را داراست و نه تنها با یک اجرا بلکه با سه متن «تراژدی ریچارد دوم»، «تراس ظهر» و «ماجرای سارا و توبی» اولین اجراهای جشنواره آوینینون را از 4 تا 10 سپتامبر شروع می‌کند.
تولد دوباره جشنواره آوینیون
زمانی که آوینیون تقریبا ویرانه‌ای ساکت و دلگیر با آثاری از تخریب جنگ دوم جهانی بود، «ویلار» توانست با پرورش ایده «بازگشت به فضای آزاد» به مانند یونان باستان و با شعار «آسمان، شب، جشن، مردم و تئاتر» سرزندگی را به این شهر بازگرداند.
از نظر این هنرمند بزرگ شب و آسمان (به سبک یونان و دوران شکسپیر) جاییست که امکان باز تعریف تمام مفاهیم وجود دارد از جمله فرهنگ، هنر و سیاست. فضایی بدون سقف که تمامی مردم با بلیتی ارزان قیمت می‌توانند در کنار یکدیگر جمع شده و روح زندگی را جاری سازند.
از نکات دیگر این فستیوال گفتنی است که در طی این هفتاد و چند سال فعالیت خود را محدود به تئاتر نکرده و هر ساله اجازه ورود هنرهای دیگر را نیز به خود داده است. از جمله رقص و موسیقی و سینما و… که هر کدام در سال‌های مختلف به این شهر پر هیاهو افزوده شدند و امروزه آوینیون تبدیل به یک فستیوال جامع هنری شده است. برای مثال در دوره بیست و یکم (1967) «ژان لوک گدار» با فیلم «زن چینی» در غالب «پخش فیلم» وارد این جشنواره شد و به همراه سینما دوستان به تماشای این فیلم نشست و گفت و شنودی نیز درباره فیلم برگزار کرد.
تئاتر، پوستر‌ها، اعلان نمایش‌ها، راهپیمایی گروه‌های نمایشی، سیرک‌ها، توریست‌ها، موزیسین‌ها و… شهر آوینیون را تبدیل به جاذبه‌ای هنری می‌کند که هر فرد هنر دوستی آرزوی حضور در این جشنواره را دارد.
حضور هنرمندان ایرانی
دوره چهل و پنجم (1991)
- در بخش موسیقی شهرام ناظری در حیاط کاخ برنامه‌ای اجرا کرد.
- هاشم فیاض نیز در این دوره با گروه تعزیه خود حضور داشت.
دوره هفتادم (2016)
- امیررضا کوهستانی با نمایش «شنیدن» به همراهی بازیگران: مهین صدری، الهام کردا، آیناز آذرنوش و مونا احمدی حضور داشتند.
دوره هفتاد و دوم (2018)
- امیر رضا کوهستانی با نمایش «بی تابستان» به همراهی بازیگران: سعید چنگیزیان، لیلی رشیدی و مونا احمدی حضور داشتند.
- همچنین در دوره پنجاه و هشتم این فستیوال (2004) نمایشنامه «در جهنم» نوشته رضا براهنی توسط «تیه ری بدار» به اجرا در آمد.
سخن آخر
آوینیون را به عنوان خواستگاه تئاتر معاصر فرانسه می‌شناسند و شناخت جامع و بررسی کامل آن نیازمند مطالعه بیشتر در زمینه‌های مختلف از جمله تاریخ و جامعه شناسی است. که این امر در قامت این نوشته نمی‌گنجد. در اینجا سعی داشتیم تا هنردوستان را با کلیات این جشنواره مهم و تاریخی آشنا کنیم. امید داریم که مفید واقع شود و فرصتی باشد برای بررسی دقیق‌تر و مقالاتی مفصل‌تر.
پژواک دیانی
بیشتر بخوانید: