به گزارش پلاتو هنر، سال‌ها است که فناوری واقعیت مجازی به شاخه‌های مختلف هنر ورود پیدا کرده است و هنرمندان با کمک این فناوری، مشغول به خلق آثار هنری جدید و خلق تجربیات متفاوت‌تری برای مخاطبانشان هستند، اما واقعیت مجازی دقیقا چیست و چه کاربردهایی در هنر دارد؟
پلاتو هنر گفت‌وگویی اختصاصی با حدیث لزرغلامی درباره تعریف واقعیت مجازی، ظهور آن در هنر، کاربردهای این فناوری در هنر، به نمایش گذاشتن آثار هنری و فروش آن‌ها انجام داده است.
حدیث لزرغلامی، نویسنده، هنرمند و مدرس حوزه واقعیت مجازی و هنر است. او چند سالی است که در این حوزه مشغول تحقیق و تولید اثر است. این هنرمند یکی از اعضای هیئت مدیره موسسه خلاقه «سیلک سی» (Silk Sea) است. یکی از اهداف این مجموعه به وجود آوردن و گسترش زیرساخت‌های لازم برای تولید و خلق هنرهای نوظهور ازجمله واقعیت مجازی است تا همه علاقه‌مندان بتوانند در این حوزه فعالیت کنند.
مصاحبه اختصاصی پلاتو هنر با حدیث لزرغلامی را در ادامه بخوانید.
واقعیت مجازی (Virtual Reality) چیست؟
حدیث لزرغلامی در ابتدای این گفت‌وگو به معنای واقعیت مجازی اشاره کرد و گفت: واقعیت مجازی یک فناوری شبیه‌سازی شده است و به کاربر این امکان را می‌دهد که با استفاده از هدست واقعیت مجازی و دیگر تجهیزات الکترونیکی آن، در یک محیط مجازی یا سه بعدی، غوطه‌ور (Immersive) باشد. نکته جالب اینجا است که کاربر می‌تواند در آن فضای سه‌بعدی، تعامل هم داشته باشد.
او در رابطه با واقعی به نظر رسیدن فضا عنوان کرد: این فضا حس واقعی بودن را به نحوی به مخاطب القا می‌کند که او را از لحاظ فیزیکی و روانی کاملا درگیر می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی واقعیت مجازی
لزرغلامی درباره ویژگی‌های مهم واقعیت مجازی مطرح کرد: یکی از بنیادی‌ترین ویژگی‌های واقعیت مجازی، سه بعدی بودن فضا است. دومین ویژگی مهم دیگر این فناوری، غوطه‌وری است. یعنی مخاطب احساس می‌کند که در جهانی واقعی حضور دارد. سومین ویژگی مهم این فناوری، تعامل است. مخاطب با تمامی اشیا و عناصر مجازی می‌تواند تعامل داشته باشد. این تعامل ممکن است با کمک کنترلِرها صورت بگیرد یا با کمک حرکت‌های دست. نکته دیگر این است که در محیط واقعیت مجازی، حواس بینایی، شنوایی و لامسه مخاطب نیز درگیر می‌شوند. درواقع مخاطب با محیطی شگفت‌انگیز و جادویی روبه‌رو است.
تاریخچه ظهور واقعیت مجازی در هنر
لزرغلامی عنوان کرد که هنرمندان از دهه 1990، به خلق آثار هنری و تعاملی در واقعیت مجازی تمایل پیدا کردند. او در ادامه افزود: حدودا از سال ۲۰۰۰، گسترش تنوع هنری اتفاق افتاد و واقعیت مجازی وارد نقاشی، مجسمه‌سازی، رقص، اجراهای زنده، تئاتر، بازی‌های ویدیویی و دیگر مدیوم‌های هنری شد. واقعیت مجازی در سال ۲۰۱۰ نیز جنبه عمومی پیدا کرد.
خلق روایت، نقطه عطفی در تاریخ واقعیت مجازی
این هنرمند با اشاره به خلق روایت در واقعیت مجازی گفت: هنرمندان در سال 2010، خلق روایت در واقعیت مجازی را شروع کردند. از همان سال، داستان‌پردازی وارد فضایِ رواییِ غوطه‌وریِ واقعیت مجازی شد که این اتفاق، نقطه عطف تاریخ واقعیت مجازی و هنر به شمار می‌رود. برای مثال، در سال 2023، جهان داستانی یکی از کتاب‌های نیل گِیمَن به نام «گرگ‌های توی دیوار» را در فضای واقیت مجازی ساختند و مخاطب می‌توانست وارد فضای داستانی این کتاب شود. این اتفاق برای نقاشی‌ها هم ممکن است زیرا در نقاشی هم شما با یک روایت مواجه هستید. شما هنگام مواجه با یک اثر هنری، دیگر نیازی نیست که به صورت ذهنی قصه‌پردازی کنید.
او در ادامه عنوان کرد: این روزها شاهد اتفاقات مهمی در این حوزه هستیم. برای مثال، کارگردان‌ها با استفاده از این فناوری دارند فیلم‌های کوتاه می‌سازند، جشنواره‌هایی برای واقعیت مجازی و هنر شکل گرفته‌اند و هنرمندان با مدیوم‌های متخلف هنری در این فضا مشغول به خلق تجربه‌های جدید هستند. با روی کار آمدن عینک‌های Quest3 و Apple Vision، باید منتظر رویدادهای جدیدی در حوزه هنر و واقعیت مجازی باشیم. خلق اثر هنری در واقعیت مجازی کاملا ابزار محور است و با پیشرفت ابزارهای فناورانه، هنرمندان آزادی بیشتری برای خلق اثر پیدا خواهند کرد.
واقعیت مجازی و خلق تجربه زنده برای مخاطبان
این مدرس با بیان اینکه واقعیت مجازی ابزار قدرتمندی برای خلق تجربه زنده و خلق روایت‌های داستانی که می‌توانند مخاطب را غوطه‌ور کنند، است. او با خاطرنشان کردن مثالی گفت: برای مثال، ما تئاترهای واقعیت مجازی داریم. یعنی مخاطب می‌تواند در دنیای داستانی تئاتر غوطه‌ور شود و از زاویه‌های مختلف آن تئاتر را ببیند. امکانی که در تئاتری که ما به شکل کلاسیک می‌شناسیم، وجود ندارد. اجازه بدهید مثالی دیگر بزنم. نوازنده‌ها و خواننده‌ها با کمک فناوری واقعیت مجازی این امکان را دارند که برای مخاطب‌های‌شان در سرتاسر جهان، کنسرت واقیت مجازی برگزار کنند. درواقع مخاطب عینک واقعیت مجازی را می‌گذارد، صندلی‌اش را انتخاب می‌کند، وارد کنسرت می‌شود و می‌تواند با آواتارهای اطراف خود تعامل داشته باشد. حتی ممکن است مثلا یک اجرای رقص به نحوی در واقعیت مجازی تعیبه شده باشد که مخاطب بتواند از وسط صحنه نظاره‌گر اجرا باشد؛ تجربه‌ای که در حالت عادی ممکن نیست.
دیگر کاربردهای واقعیت مجازی در هنر
حدیث لزرغلامی عنوان کرد که خلق اثر هنری، یکی از کاربردهای واقعیت مجازی است. او کاربرد دیگر واقعیت مجازی را بازدید از گالری‌ها، موزه‌‌ها و نمایشگاه‌ها دانست. لزرغلامی با اشاره به خریداران آثار هنری، به دیگر کاربرد واقعیت مجازی اشاره کرد و گفت: خریداران بدون اینکه به گالری بروند و حتی بدون اینکه برای این کار مجبور باشند به کشور دیگری سفر کنند، می‌توانند به راحتی با کمک واقعیت مجازی، آثار را بررسی کنند.
این نویسنده کاربرد دیگر را آموزش خواند و افزود: واقعیت مجازی آموزش هنر را آسان‌تر کرده است. هنرجوها می‌توانند از طریق هدست‌ها، وارد کلاس شوند و حتی به صورت گروهی یا انفرادی در آن‌جا اثر هنری خلق کنند.
آیا هنرمند به تنهایی می‌تواند در فضای واقعیت مجازی اثر خلق کند؟
لزرغلامی مطرح کرد که هنرمندان می‌توانند به راحتی و بدون نیاز به کمک متخصصین این فناوری، در فضای واقعیت مجازی اثر هنری خلق کنند. او در این رابطه افزود: هنرمندان به تنهایی وارد این حوزه شده‌اند و در حال خلق آثار هنری و به اشتراک گذاشتن آن‌ها هستند. همان‌طور که هنرمند با ابزار نقاشی آشنا است و می‌تواند در آتلیه خودش مشغول به خلق اثر باشد، در رابطه با این فناوری هم تنها کافی است که هنرمند یک هدست داشته باشد و نرم‌افزارها را بشناسد و در آتلیه مجازی‌ای که واقعیت مجازی در اختیارش قرار می‌دهد، اثر هنری خلق کند.
نحوه نمایش آثار هنری
او درباره نحوه به نمایش گذاشتن آثار عنوان کرد: هر کسی که هدست واقعیت مجازی داشته باشد و نرم‌افزارهای آن را نصب کند، می‌تواند به راحتی آثارش را در این فضا به اشتراک بگذارد زیرا گروه‌هایی در خود این نرم‌افزارها وجود دارند که هنرمندان در آن‌جا می‌توانند آثارشان را به اشتراک بگذارند. برخی گالری‌ها در سرتاسر دنیا هم این هدست را تهیه کرده‌اند و از این طریق امکان نمایش آثار برای مخاطبینی که خودشان هم عینک دارند را فراهم کرده‌اند. مخاطب می‌تواند از طریق لینک، وارد فضای آن گالری شود و آثار را ببیند و حتی تعامل داشته باشد.
او با اشاره به نمایش آثار هنری در پلتفرم‌ها گفت: پلتفرم‌هایی در دنیا وجود دارند که مختص اشتراک گذاری و نمایش آثار در حوزه واقعیت مجازی هستند. برای مثال، پلتفرم‌هایی وجود دارند که تنها مخصوص به نمایش گذاشتن فیلم و تئاتر هستند که علاوه‌بر آن، اجازه تعامل داشتن را نیز به مخاطبان می‌دهند.
او در ادامه صحبت‌هایش به چند پلتفرم اشاره کرد: SteamVR و Arcules Store محبوب‌ترین پلتفرم‌های نمایش آثارهنری واقعیت مجازی هستند. Vimeo Immersive هم به طور خاص برای نمایش فیلم‌های واقعیت مجازی کاربرد دارد. در مجموعه Silk Sea هم ما پلتفرمی ساخته‌ایم که به زودی از آن رونمایی خواهیم کرد.
نحوه خرید و فروش آثار هنری
حدیث لزرغلامی با اشاره به روش‌های خرید آثار عنوان کرد: اگر گالری یا موزه‌ای آثارش را برای فروش گذاشته باشد، خریدار می‌تواند پس از بررسی و انتخاب آثار مد نظر خود، از طریق درگاه پرداخت، خرید را تکمیل کند.
او در ادامه تصریح کرد: روش دیگر ان‌اف‌تی شدن اثر است. آثار واقعیت مجازی هم امکان ان‌اف‌تی شدن دارند و با رمزارزها قابل خرید و فروش هستند. روش دیگر، فروش چاپ سه‌بعدی آثار است که در این روش، اگر اثر قابلیت چاپ شدن داشته باشد، به شیوه معمول، در معرض نمایش گذاشته شده و به فروش می‌رسند.
آثار واقعیت مجازی و قوانین مالکیت معنوی
لزرغلامی درباره اینکه آیا آثار واقعیت مجازی تحت پوشش قوانین مالکیت معنوی قرار می‌گیرند، عنوان کرد: رشد و توسعه این حوزه، چالش‌های جدیدی هم در بحث کپی‌رایت ایجاد کرده است. تا جایی که من اطلاع دارم، در کشورهای دیگر قانون کپی‌رایت برای آثار واقعیت مجازی تطبیق داده نشده است. برای خلق یک اثر واقعیت مجازی، ممکن است که تنها یه هنرمند در خلق آن دخالت نداشته باشد و هر بخش ازجمله کدها، مدل‌های سه‌بعدی، بافت‌ها، موسیقی و صدا، می‌تواند مالک معنوی جداگانه‌ای داشته باشد.
او در رابطه با حفظ قوانین مالکیت معنوی آثار در پلتفرم‌ها گفت: شما وقتی اثر‌تان را در یک پلتفرم به اشتراک می‌گذارید، تحت قوانین آن پلتفرم هستید و معمولا این پلتفرم‌ها به کپی‌رایت آثار اهمیت می‌دهند.
فاطمه زهرا معصومی
بیشتر بخوانید: