به گزارش پلاتو هنر، برای بسیاری از ما که به سینما علاقه‌مند هستیم، بارها پیش آمده است که میخ‌کوب فیلمی شده‌ایم و از صحنه‌هایی که به تصویر کشیده شده است به وجد آمده‌ایم. یکی از عواملی که باعث این موضوع می‌شود، استفاده از جلوه‌های بصری و جلوه‌های ویژه است.
برای آشنایی بیشتر با جلوه‌های بصری، تاریخ پیدایش آن، ظهور هوش مصنوعی در این حوزه و تاثیرات مثبت آن روی جلوه‌های بصری، گفتگویی اختصاصی با فرهاد زمانی سرپرست جلوه‌های بصری استودیو ایفا انجام داده‌ایم که در ادامه می‌توانید بخوانید.
*لطفا کمی از خودتان و مسیر کاریتان برایمان بگویید.
من فرهاد زمانی سرپرست استودیو جلوه‌های بصری ایفا هستم و 14 سال است که دارم به صورت حرفه‌ای در این زمینه فعالیت می‌کنم. در ابتدای مسیر، با همکاری برادرم فیلمی نیمه بلند ساختیم و کارهایی در زمینه جلوه‌های بصری انجام دادیم. یک تله فیلم هم ساختیم و در آن از جلوه‌های بصری استفاده کردیم. از سال 1398، همکاریم با آقای ناظر فصیحی در استودیو ایفا شروع شد و در پروژه‌های زیادی به عنوان مدیر فنی این استودیو حضور داشته‌ام و تقریبا در همه بخش‌های جلوه‌های بصری از طراحی کانسپت گرفته تا سه بعدی و کامپوزیت فعالیت داشته‌ام. سریال‌های «هم‌گناه»، «خاتون» «رهایم کن» و فیلم‌های سینمایی «قهرمان»، «جنگ جهانی سوم» و «بیرو» از جمله پروژه‌هایی هستند که در ساخت آن ها حضور داشته‌ام. فیلم سینمایی «ابلق» که در جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین جلوه‌های بصری شد هم از دیگر پروژه‌هایم است.
*فرق جلوه‌های بصری با جلوه‌های ویژه چیست؟
جلوه‌های ویژه یا Special Effects سر صحنه و در مرحله پروداکشن ایجاد می‌شوند مثل بارون، برف، انفجار یا تخریب. جلوه‌های بصری یا Visual Effects که به اختصار VFX هم به آن می‌گویند، افکت‌هایی هستند که در مرحله پست پروداکشن به فیلم اضافه می‌شوند و قالبا این کار از طریق کامپیوتر صورت می‌گیرد و این کاری است که ما مشغول به انجام آن هستیم.
*جلوه‌های بصری از چه زمانی وارد سینما شد؟
با توجه به فیلم‌هایی که وجود دارند، استفاده از جلوه‌های بصری از دهه 80 و 90 میلادی شروع شد. در آن دوره از تکنیک‌های نوآورانه‌ای استفاده می‌کردند. برای مثال، نگاتیوها را با یکدیگر ترکیب و یا پلان‌ها را تقطیع می‌کردند. برای تقطیع پلان، در یک لحظه کات و صحنه را تغییر می‌دادند، دوباره صحنه را اجرا می‌کردند و سپس در مرحله پست پروداکشن، این نقطه کات را به هم می‌چسباندند و به این ترتیب یک افکت به وجود می‌آوردند. رفته رفته با پیشرفت تکنولوژی و ظهور فناوری دیجیتال، این فرایند گسترش پیدا کرد و متنوع‌تر شد. در نتیجه، خلق فضاهای واقعی‌تر ممکن شد و به کمک کامپیوتر، استفاده از جلوه‌های بصری در سینما شدت گرفت. به نظرم جلوه‌های بصری یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین مراحل سینما است چون در حوزه‌های زیادی ازجمله خلق تصویرهای جذاب و فضاهای خارق‌العاده، زیبایی‌شناسی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها به سینما کمک کرده است.
* کم کم هوش مصنوعی را هم وارد گفتگو کنیم. آیا سال‌ها است که از هوش مصنوعی برای طراحی جلوه‌های بصری استفاده می‌شود یا اینکه پدیده جدیدی در این حوزه به حساب می‌آید؟
هوش مصنوعی موضوع جدیدی نیست. سال‌ها است که محققین و پژوهشگران روی هوش مصنوعی تمرکز داشته‌اند و ای آی یکی از اساسی‌ترین موضوعات تحقیقاتی جهان بوده است. به همین دلیل، بودجه‌های زیادی در حوزه‌های مختلفی مانند آموزش زبان، ماشین‌های خودران، اوتوماسیون، رباتیک و یادگیری ماشینی به آن اختصاص داده شده است.
حالا سوال اینجا است که هوش مصنوعی یعنی چه؟ هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence یعنی شبیه‌سازی فرایندهای هوش انسانی توسط ماشین. هوش مصنوعی می‌تواند با کسب اطلاعات و استدلال به نتیجه‌ای تقریبی یا قطعی برسد و خودش را اصلاح کند.
ابزارهایی که ما در گذشته استفاده می‌کردیم هم مجهز به هوش مصنوعی بودند و شاید ما از این مسئله اطلاعی نداشتیم. برای مثال در گذشته بخش‌هایی از نرم‌افزار اَفتر اِفکت(After Effect) مانند روتو و شبیه‌سازی(simulation) مجهز به هوش مصنوعی بودند اما سوال اینجا است که چرا ای آی اخیرا این همه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته و تبدیل به موضوع مهمی شده است؟ به نظرم در یک رقابت تجاری، تمام شرکت‌هایی که در این حوزه تحقیق می‌کردند، مجبور شدند که نتیجه پروژه‌هایشان را فاش کنند و در یک مقطع کوتاه، تعداد زیادی هسته هوش مصنوعی ارائه شد و این باعث شد که احساس کنیم هوش مصنوعی روند سریعی در پیش دارد. البته که روند سریعی در پیش دارد چون بخاطر وجود یادگیری ماشینی، می‌تواند خودش را ارتقا دهد و همان طور که قبلا هم اشاره کردم، می‌تواند خودش را تصحیح کند ولی این روند، آنقدر ها هم که ما فکر می‌کنیم سریع نیست.
تا آنجایی که به یاد دارم دیپ فیک(Deep Fake) و جایگزینی چهره(Face Replacement)، اولین فناوری‌هایی بودند که وارد عرصه جلوه‌های بصری شدند و علاوه‌بر آن، نسخه آزمایشی ابزارهای دیگری هم در دسترس بودند. برخی از نرم‌افزارهایی که ما مدام از آنها استفاده می‌کنیم، دارای ابزارهای منبع‌باز هستند و [اطلاعات استفاده ما در قالب داده] در دیتابیس‌شان ذخیره می‌شود و از این طریق به ارتقا هوش مصنوعی کمک کنند.
در حال حاضر، پایپ‌لاین شرکت‌های معتبر و رسمی جلوه‌های بصری، فاقد هوش مصنوعی هستند. بنابراین، همه شرکت‌های این حوزه در مرحله تحقیق و توسعه هستند و به طور رسمی از هوش مصنوعی استفاده نمی‌کنند. قاعدتا از هوش مصنوعی در ابزار و نرم‌افزارهایشان استفاده می‌کردند و این روزها خیلی بیشتر هم استفاده می‌کنند ولی مرحله یادگیری ماشینی در پایپ‌لاین هیچ شرکتی وجود ندارد و به نظرم در آینده، این مرحله به پا‌یپ‌لاین‌شان اضافه خواهد شد چون شرکت‌های جلوه‌های بصری سرمایه‌گذاری زیادی در این بخش انجام داده‌اند.
*هوش مصنوعی چه نقشی در طراحی جلوه‌های بصری دارد؟
این سوال را می‌شود از چند جهت جواب داد. به نظرم هوش مصنوعی آنقدر جلو خواهد رفت که با توضیح صحنه به آن، می‌تواند کل جلوه‌های بصری آن صحنه را ایجاد کند اما نمی‌دانم چه موقع این اتفاق خواهد افتاد. اگر از جنبه‌ای دیگر بخواهم به سوال شما نگاه کنم، در حال حاضر ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی زیادی وجود دارند که برای طراحی کانسپت برای صحنه‌هایی که با جلوه‌های بصری ساخته می‌شوند، کاربرد دارند. شما می‌توانید با ارائه یک توضیح به تصویری اولیه از آن چیزی که مدنظرتان است، برسید و کانسپتی از آن داشته باشید. برای مثال «میدجرنی»(Midjourney) که یکی از معروف‌ترین ابزارها است، می‌تواند بر اساس توضیح شما تصویر و کانسپتی از آن ارائه دهد. از جهتی دیگر، هوش مصنوعی می‌تواند به ما برای اجرای صحنه‌هایی که جلوه‌های بصری پیچیده‌ای دارند، راه حل پیشنهاد دهد.
*آیا در سینمای ایران هم از هوش مصنوعی استفاده می‌شود؟
ما برای طراحی کانسپت از هوش مصنوعی کمک می‌گیریم. ما با کمک «میدجرنی» تصویری اولیه از چیزی که می‌خواهیم را خلق می‌کنیم ولی دوباره روی آن کار می‌کنیم چون هنوز خروجی‌هایی که این موتورهای هوش مصنوعی به ما می‌دهند کامل نیستند و نقص‌های زیادی دارند. تا آن جایی که من می‌دانم، در سینمای ایران از هوش مصنوعی در حوزه روتوسکوپی هم استفاده می‌کنند. درحال حاضر، دیپ فیک (Deep Fake) و جایگزینی چهره (Face Replacement) هم مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی نیازمند زمان زیادی برای شبیه‌سازی هستند. ابزارهایی که مجهز به سیستم یادگیری ماشینی هستند روز به روز پیشرفته‌تر می‌شوند و در آینده در حوزه‌های بیشتری ورود خواهند کرد.
*به نظرتان ای آی یک تهدید است یا فرصت؟
ظهور هر ابزار جدیدی یک سری فواید و مضراتی به همراه دارد که نسبت به آدم‌ها متفاوت است. ممکن است این فواید و مضرات برای یک قشری بیشتر و برای قشری دیگر کمتر باشد. به نظرم در ابتدا ممکن است که هوش مصنوعی به هنرمندان آسیب برساند ولی به تنوع ارائه هنری کمک خواهد کرد. منظورم ابزارهایی که این روزها استفاده می‌شوند نیست بلکه آن چیزهایی است که در آینده به آنها خواهیم رسید.
در حال حاضر هوش مصنوعی به سرعت انجام کارها و افزایش کیفیت جلوه‌های بصری کمک می‌کند ولی باعث از بین رفتن برخی از مشاغل خواهد شد. کپی‌رایت و استفاده از آثار هنری دیگران هم از دیگر مضرات هوش مصنوعی است. این روزها خیلی از هنرمندان پویش‌هایی به راه انداخته‌اند تا درباره مشکلاتی که هوش مصنوعی در آینده ممکن است به وجود بیاورد، هشدار دهند. به نظرم مثل همه مراحل تکامل که در هستی اتفاق افتاده است، هوش مصنوعی هم مرحله‌ای از تکامل است و امکان جلوگیری از رشد آن وجود ندارد. به همین دلیل، باید قوانین مناسبی برای کنترل مضرات و آسیب‌هایی هوش مصنوعی وضع شود.
*در پایان، موضوعی هست که دوست داشتید درباره‌اش صحبت کنید ولی اشاره‌ای به آن نشد؟
من معتقدم که ما در دوره تکامل قرار داریم. هوش مصنوعی فارغ از آسیب‌هایی که ممکن است داشته باشد، می‌تواند به انسان‌ها برای رسیدن به سوال‌هایی که همیشه داشته‌اند ولی هنوز جوابی برای آنها ندارند، کمک کند.
فاطمه معصومی
بیشتر بخوانید: